Założycielem zakonów franciszkańskich jest św. Franciszek z Asyżu (1182 - 1226). Był on synem bogatego kupca Piotra Bernardone. Pod nieobecność Ojca, który wyjeżdżał za granicę w celu zakupienia nowych tkanin, matka Pica Bernardone na Chrzcie świętym nadała Franciszkowi imię Jan. Jako młodzieniec prowadził życie beztroskie. Marzył o rycerskiej sławie, chętnie wiec wziął udział w 1202 roku w bitwie Asyżan z mieszkańcami sąsiedniego miasta Perugii, co skończyło się dla niego krótką niewolą. Wróciwszy chory do domu, przeżył wielki przełom duchowy. Zerwał z tym wszystkim, co dotychczas było treścią jego życia, oddając się całkowicie Bogu.

Usłyszawszy polecenie Chrystusa ukrzyżowanego:

"Franciszku, idź i odbuduj mój kościół, gdyż popada w ruinę!",

odrestaurował własnymi rękami kilka zniszczonych kościołów w okolicy Asyżu, m.in. Porcjunkulę i kościół św. Damiana. Pozbywając się wszystkiego, co posiadał, żył odtąd jak pustelnik.

W 1208 roku w położonym koło Asyżu kościółku Matki Bożej Anielskiej, zwanym Porcjunkulą, uświadomił sobie, iż Bóg wzywa go do duchowej odnowy Kościoła. Środkiem do tego ma być ewangeliczne życie w ubóstwie i apostolstwo, na wzór Chrystusa i Apostołów. Odziany w zgrzebny habit, przepasany sznurem, zaczyna głosić słowo Boże. Przy tym nie zaniedbuje posługi miłosierdzia względem chorych, najbardziej wówczas cierpiących i opuszczonych, mianowicie trędowatych. Dotychczas był sam, często niezrozumiany i wyśmiewany, teraz jednak zaczęli się do niego przyłączać coraz liczniejsi naśladowcy, a także naśladowczynie. W ten sposób stał się założycielem trzech zakonów: braci mniejszych - zwani potocznie franciszkanami (1209), ubogich Pań - siostry klaryski (1211) i tercjarzy - Franciszkański Zakon Świeckich (1221). Św. Franciszek nie przyjął święceń kapłańskich, a jedynie diakonat. W skład wspólnoty jego naśladowców wchodzili zarówno kapłani, jak i świeccy.

Apostołował we Włoszech i poza ich granicami. W 1219 roku udał się do Egiptu, gdzie wojska chrześcijańskie walczyły z muzułmanami o Ziemię Świętą. Franciszek kierując się nauką Ewangelii i pragnąc nawracać nie mieczem, ale słowem i przykładem, chciał odwieść krzyżowców od przelewu krwi, lecz nie posłuchano go. Po przegranej przez chrześcijan bitwie pod Damiettą otrzymał pozwolenie na udanie się do obozu przeciwnika, gdzie został przyjęty przez sułtana z szacunkiem jako Mąż Boży.

Od tego czasu franciszkanie na mocy glejtu od sułtana mieli prawo przemierzać i przebywać na terenie Ziemi Św., gdzie przebywają do dnia dzisiejszego, opiekując się miejscami dotkniętymi obecnością Pana Jezusa.

Po ostatecznym zatwierdzeniu Reguły Zakonu przez papieża Innocentego III dnia 29 listopada 1223 roku, Franciszek napełniony radością, pragnął ożywić w ludziach te miłość i wdzięczność jaką żywił do Chrystusa, urządzając w noc Bożego Narodzenia roku 1223 w małej miejscowości Greccio pierwszy żłóbek. Od tego rozpoczął się zwyczaj budowania żłóbków w naszych kościołach.

W połowie września 1224 roku modląc się na górze Alwernii, Franciszek otrzymał stygmaty, czyli rany Męki Chrystusowej. Stał się przez to pierwszym świętym Kościoła Katolickiego, u którego te znaki zostały publicznie uznane jako prawdziwe.

Zmarł 3 października 1226 roku w Porcjunkuli pod Asyżem.

W dwa lata później został wyniesiony na ołtarze.

Św. Franciszek pozostawił po sobie kilkanaście różnych pism, a wśród nich dwie Reguły dla Zakonu Braci Mniejszych (niezatwierdzoną z 1221 r. oraz zatwierdzoną z 1223 r.) oraz Napomnienia. W 1980 roku Jan Paweł II ogłosił go patronem ekologów, zabiegających o ochronę naturalnego środowiska człowieka.

Św. Franciszek cieszy się wciąż powszechnym szacunkiem, sympatią i miłością, nie tylko wśród katolików, ale także ze strony chrześcijan innych wyznań, a nawet nie-chrześcijan. Pokazuje to zorganizowane przez bł. Jana Pawła II spotkanie wszystkich większych religii świata. Miało ono miejsce w Asyżu w roku 1986 pod duchowym patronatem św. Franciszka.